| book-author | |
|---|---|
| format |
Que i a mès enlà – Vaiana
0,00 €
Customer Reviews
There are no reviews yet.
0,00 €
“Eth Mercadèr de Venècia” de Shakespeare, ua òbra bric senzilha de revirar, e ena que i traparien fòrça dificultats es traductors mès experimentats.
Aguesta siguec ua des òbres mès trascendentes de Shakespeare, ena qu’emplegue un lenguatge fòrça erudit, qu’obligue ath traductor a hèr miracles, creacions, estructuracions que tot soent calerà liéger mès d’un viatge entà compréner.
Nogués a hèt ua adaptacion que cau tier en compde, que cau valorar, ena sua justa mesura. S’era nòsta lengua a de penetrar en espacis enes que non ère, en bèth un d’eri es propòstes de Nogués ei de besonh de tier-les en compde.
Cau destacar qu’aguesta traduccion presente dues circonstàncies que non podem obviar. A estat realizada e publicada en centenari dera mòrt de Benito Pérez Galdós. Ei ua participacion-omenatge de reconeishement ath gran trabalh d’aguest autor. Aguesta ei era prumèra òbra de Galdòs traduïda ar aranés. Non en coneishem cap que s’age traduït a cap auta varianta der occitan. Aguesta traduccion a Galdòs, segurament, non li darie satisfaccion. Aurie trobat ben d’èster traduït a lengües mès potentes, però a ua lengua com er occitan li aurie semblat sense importància. En 1884 escriuie a Narcís Oller e li diguie: “Es tontísimo que usted escriba en Catalán. Ya se irán ustedes curando de la manía del catalanismo y de la Renaixensa”. Podem imaginar quina impression aurie d’èster traduït ar aranés. Narcís Oller li contestèc ““No amigo Galdós, no es exclusivismo, ni provincialismo, ni separatismo, ni otro ogro cualquiera de los terminados en -ismo que pueda inventarse algún vecino de la corte… es algo muy superior, mucho más invencible que el pueril afán de mostrar al orbe mis preferencias por Cataluña.”. Galdós en un article de “La Prensa” de Buenos Aires diguec: «Oller escribe sus novelas en catalán, privando así a la mayor parte de los españoles del placer de leerlas. El catalán es más difícil de lo que parece a primera vista, seduce poco y no es de esas lenguas que se pegan».
E… calie au mens referir aguest aspècte lamentable (“galdós” en catalan) dera consideracion de Galdòs ja qu’ei un des mès grani escritors en lengua castelhana.
Era dusau causa que cau considerar abans d’entrar ena valoracion dirècta dera traduccion dera òbra ei era epòca ena que mos trobam. Non podem seguir hènt literatura coma se non passèsse arren. En moment de publicacion d’aguesta traduccion mos trobam en un procès de luta globau pera pandèmia dera COVID-19. S’an tancat es escòles, s’an barrat negòcis, s’a proibit gésser en carrèr, s’an collapsat (o quasi) es espitaus… Auem viscut ua situacion sociau que non auríem imaginat. Non ei nauetat ena istòria dera umanitat. Açò se repetís de temps en temps.
Fortunata e Jacinta siguec escrita e publicada en plena pandèmia de colera que costèc 120.000 mòrts en estat espanhòl (qu’alavetz compdaue damb 11 millions d’abitants). Era pèsta desvelhe es sentiments de solidaritat e d’umanisme.
“Ei possible, responec eth doctor [Rieux a Tarrou], mès sabetz?, jo me senti mès solidari damb es vençudi que damb es sants. Non sò per eroïsme e era santetat. Çò que m’interèsse ei er òme” (Camús)
Aguesta ei ua des comèdies de Shakespeare, que tot e que semble èster que siguec escrita en dues setmanes per un encargue dera reina Elizabeth, qu’a gaudit de mès fama, de mès representacions, de major fortuna. Era argumentacion d’un òme que preten conquistar a ua hemna qu’acabe produïnt ua burla, e ath que li foten dures patacades ei tot soent repetida en teatre dera edat mieja e eth madeish Shakespeare auie representat arguments semblants ena sua companhia teatrau.
Falsftaff, personatge, qu’ apareish en d’autes òbres de Shakespeare, ei gròs, cobard, vanitós, motiu de burles, beuedor, bavard, sense abiletats… ei eth protagonista d’aguesta òbra de teatre, hèta damb finalitat de diversion, d’arrir d’un personatge ridicul, damb actituds d’ignorant, de pòca valor… qu’a estat comparat peth madeish Shakespeare ath Sancho Panza de Cervantes.
Ua comaire ei ua hemna que participe en ues batialhes acompanhant ath mainatge batiat, però a pres eth sentit de hemna licenciosa, alègra e tanben charraira e saberuda. Er originau escrit en 1600 a gaudit de diuèrses traduccions, entara literatura e entara representacion teatrau. En cada traduccion era adaptacion deth títol a estat un element de particularizacion, de personalitat…
Eth títol dera òbra s’aurie podut traduïr damb un simple «Es alègres maridades de Windsor». Aguest títol aurie coincidit mès damb er argument dera òbra, ena que dues maridades son objècte des intents d’aprofitar-se’n deth ridicul Falsftaff. Un títol, er originau deth quau The Merry Wives of Windsor, qu’aurie podut préner d’autes formes, coma «Es alègres hemnes de Windsor», «Es alègres esposes de Windsor»… Guardem coma en francés a rebut diuèrses traduccions: Les Joyeuses Commères de Windsor, Les Gaillardes Épouses de Windsor, Les Joyeuses Épouses de Windsor , Les Joyeuses Bourgeoises de Windsor… I an auut diuèrses traduccions ath catalan e ath castelhan e diuèrses inspiracions en teatre, d’aguesta òbra, qu’an pres coma títol mès coerent «Les alegres casades de Windsor» o « Las alegres casadas de Windsor».
Es hemnes maridades dera òbra vòlen dar ua leçon ath praube Falstaff. En ua ocasion acabèc ena cistalha dera ròba lorda tirat en Tamesis: «È viscut tanti ans entà que m’amien laguens d’un tistèr coma un molon de lorderes e entà èster lançat en Tamesis?». En ua auta disfraçat de hemna, Falstaff recep ua grana paliça e patacades importantes. En ua darrèra ataca ei assautat per ua grana quantitat de personatges estranhs e meravilhosi en bòsc de Windsor.
Eth mot comaire entà designar ua hemna bavarda ei viu en occitan. La recuélhen diuèrsi autors (Cantalausa, Laus…). Dilhèu en aranés aurie èstat mès regular d’emplegar «comair», qu’ei ua paraula documentada ena Val d’Aran : «Que m’an cridat tà comair» le ditz era vop ar os ena Vop de Les, de Jèp de Montoya. Er hèt que Nogués age emplegat «comaire» sonque testimonie era viuesa deth mot en occitan e era preséncia continua d’aquera «e» qu’actue coma de sosten, d’ajuda, de supòrt ara prononciacion, que se hè presenta en multiples paraules e qu’a estat un des problèmes de debat mès reiterat enes cercles de discussion lingüistica der occitan des darrèrs ans.
Era òbra a estat objècte, tanben, de fòrça traduccions ath catalan (Josep Carner, Josep Maria de Sagarra, Salvador Oliva…) e mès encara ath castelhan. Ara, tanben, la podem gaudir en occitan.
«Falsftaff: Que i anè, tau coma me vedetz, senhor Brook, hèt un praube vielh, e en tornè hèt ua prauba vielha; eth marit, eth belitre de Ford, qu’a en còs eth mès prodigiós, eth mès estrafalari diable dera gelosia que jamès s’age calat a governar, senhor Brook, estrafalaris d’aguesta sòrta. Vos cau saber que m’a crudèument pataquejat jos era mia aparença de mairia.»
Dempús de liéger (Братья Карамазовы) Es Frairs Karamazov, Albert Братья Карамазовы) Es Frairs Karamazov, Albert ) Es Frairs Karamazov, Albert Einstein diguec: “È aprés mès de Dostoievski que non pas de quinsevolh aute pensador scientific”. Valoracions damb aguesta passion an estat hètes per diuèrsi personatges dera intellectualitat internacionau (Братья Карамазовы) Es Frairs Karamazov, Albert Freud, Nietzche, Virginia Wolf,…).
Mos trobam enfront d’ua òbra emblematica qu’analize es passions, es vertuds, es dificultats, es deficiéncies deth víuer, e dera vida, damb ua qualitat unica, segontes es critics mès qualificats. E ara tanben l’auem en aranés.
Se tracte d’ua traduccion indirècta, però damb ua ampla documentacion. En catalan era traduccion d’aguesta òbra siguec hèta en 1961 per Joan Sales, que tanben en hec ua traduccion ath castelhan, quauqui ans dempús. Era traduccion de Sales siguec tanben ua traduccion indirècta en tot partir d’ua revirada ath francés. Mès recentament, 2014, era arrehilha de Sales, editora dera madeisha empresa que publiquèc era prumèra traduccion, Club Editor, n’a encargat ua revision a Arnau Barios, especialista en literatura rusa, que n’a hèt ua polida restauracion e artenhut ua grana òbra. Aguest ei eth camin aconselhable!
Ua auta novela exemplar de Cervantes, qu’ath delà d’ara poderam gaudir en occitan. Son molti es critics qu’an volut veir un parallelisme entre eth Licenciat Tomàs Rodaja, principal personatge dera òbra, e eth Quijòt, subertot pes conflictes, entre er individu e era societat, que se transmeten enes dues òbres.
Nogués non a traduït eth nòm de Vidriera. L’a deishat en castelhan. Traduïr aguest nòm ei un d’aqueri debats en que trobaram adèptes per toti es costats. Aurie podut díder “Eth licenciat Veirièra” o “eth licenciat Veirina” o “eth licenciat de veire” o… Eth traductor Nogués a optat per mantier eth nòm der originau, tot respectant eth personatge. Non ei cap ua vision aislada: en francés a estat traduïda en diuèrses ocasions coma “Le licencié Vidriera“, tot e qu’en anglés l’auem trobada coma ” The Lawyer of Glass” que ven a èster “er abocat de veire”. Es posicions son des dus costats
A trauès des aventutres d’un praube cercavides, Quevedo reflèxe aspèctes desta- cables dera societat espanhòla, ena que se’n destaque era ipocresia, era mentira, er enganh, era eretjia, eth delicte… Quevedo ac denoncie damb sarcasme e damb un gran pessimisme, ja que considère qu’ei era madeisha societat que traicione es valors tradicionaus, en tot quèir en situacions caotiques e de corrupcion.
Non aurie gaudit Quevedo de veir aguesta traduccion. Non a manifestacions sus es occitans, e mens sus es aranesi, però manifèste en aguesta òbra quauque sentiment negatiu respècte des catalans e era istòria la responsabilize d’ua frasa abans de morir: “Son los catalanes aborto monstruoso de la política.”
Lo prumèr que mos cride era atencion ei que Nogués a mantengut eth nòm dera òbra en castelhan transformat sonque pera simpla traduccion der article. “Buscar” castelhan ei “cercar” en aranés e bèth un aurie traduït era òbra per “eth Cercon” o “eth “Cercador”. Era eleccion non deu d’auer estat facila. Era reflexion se hè extensiva ara virada deth nòm der autor “Francisco Quevedo”, deth qu’aurie podut benben traduïr au mens eth nòm en “Francesc” e mantier eth cognòm original. Ei complicada era decision. Un excès de purisme poderie provocar resultats que hessen irreconeishibla era òbra. Alavetz eth servici dera traduccion harie ua dolenta aportacion ara lengua. Quinsevolh pòt arreconéisher “Eth Buscon”, però “Eth Cercador” provocarie reaccions non massa desirables. Er autor dera òbra a trascendit epòques e lengües, eth sòn nòm ei pròpi ena sua totalitat; ua petita transformacion deth madeish mos harie demanar se se tracte deth madeish personatge. Eth problèma dera traduccion des nòms pròpis se presente en totes es traduccions. Eth critèri mès acceptat ei que cau mantier eth nòm originau e que sonque cau traduïr quan ena lengua d’arribada a ua tradicion en emplec dera forma traduïda. Ara ben, era tradicion en nòm traduït deuec de començár en bèth moment en que se trinquèc era forma anteriora. Pensatz ena forma deth toponim Vielha. Quan a finaus des ans 70 se comencèc a emplegar era forma damb “lh” non i auie cap de tradicion en emplec dera madeisha. Damb eth temps era tradicion s’a consolidat ena forma actuau. Era socializacion d’ua forma naua convertís en normau aquerò qu’anteriorament ère estranh, raro…
Be the first to review “Que i a mès enlà – Vaiana”
You must be logged in to post a review.