| book-author | |
|---|---|
| format |
Mireille (Francés)
0,00 €
Customer Reviews
There are no reviews yet.
0,00 €
| book-author | |
|---|---|
| format |
There are no reviews yet.
Mark Twain ère american. Segontes Hemingway, Twain creèc era literatura americana dera modernitat: “Tota era literatura americana modèrna proven d’un libre de Mark Twain anomenat Aventures de Huckleberry Finn”. Aguest personatge ja apareish enes Aventures de Tom Sawyer.
Era prumèra presentacion de Tom Sawyer en aranés ei der an 1989, aquera epòca ena que se començauen a difóner escrits en aranés normalizat. Correspon a un comic dera colleccion Ciemen Books, en aqueth tipe de diboishi ideat per Jòrdi Nabau. Eth traductor d’aquera obreta ère Frederic Vergés. Son un quizenat de planes plees de dibosihi adaptades per E.Sotillos. Era òbra se nomentèc “Tom Sawyer”. Non se pòt comparar damb es produccions darrères; era quantitat der escrit ei minim, insignificant, en relacion damb es òbres que vieràn dempús. E en temps era segona òbra traduïda ei era qu’auetz enes mans, que siguec produïda en 2014 per Antòni Nogués e que ja correspon ara òbra sancera. Però aguesta òbra a quedat sies ans en calaish dera demora, entò ara que gés ara lum. Entretant en 2016 era Editoriau Teide publiquèc ua adaptacion dera òbra, entà estudiants, laguens dera colleccion Bibliotèca escolara, en ua traduccion hèta per Manuela Ané. Era òbra, ara òc, se titule “Es aventures de Tom Sawyer”, conforme ar originau. Se tracte d’un trabalh dirigit as escòles. Era comparacion damb era traduccion dera òbra originau, que presente Nogués non ei massa possibla. Son dus productes diferents dera madeisha òbra. Comparar-les aurie un tòc d’atreviment.
Era òbra emplegue tot soent eth lenguatge pròpi des mainatges dera epòca, que viuen en circonstàncies de misèria, de dificultat, entorats d’esclaus, de veudes pietadoses, de escòles que non atrèn, d’un riu plen d’aventures imaginatives, de humadors, de borrachos (o embriacs), d’estafadors… un mon d’incerteses, ath torn deth quau es mainatges protagonistes, intelligents, imaginatius, creen fantasies e imaginen un mon parallèl, e entad açò se sauten es leis, era normativa sociau… e son conduïts pera volontat d’arténher un mon ideau, damb ua auta libertat, damb mès justícia. Eth libre auec èxit laguens dera literatura realista. S’a valorat positivament era qualitat dera descripcion d’un tipe de mainatges dera epòca, mainatges qu’èren reals e que viueren ua societat ipocrita que quede ben descrita per Twain e qu’ara Nogués a trasladat ar aranés.
Era òbra originau Die Verwandlung poderie traduïr-se per Era Metamorfòsi o per Era Transformacion Traduccion. Era forma seleccionada per Vicent Simó respon, segurament, ara influéncia dera revirada enes lengües vesies. Aguesta influéncia se reproduís, naturaument, en tota era traduccion.
Era Gitaneta ei era revirada de “La gitanilla” de Miguel de Cervantes Saavedra publicada en 1613. Ei ua novelleta cuerta era traduccion dera quau presente era dificultat de qu’emplegue un lenguatge de hè 400 ans e qu’aguesta caracteristica, aguesta sensacion d’òbra antiga, eth bon traductor a d’èster capaç de mantier-la.
Ei ua istòria d’argumentacions pròpries dera epòca, damb er amor coma hons e era relacion entre es praubi, es marginats e era noblesa, es adinerats… ua istòria d’amor ena que venç er amor. Era Gitaneta de nòm Preciosa, d’origen noble, però amagat peth rapte d’uns gitanos acabarà relacionant-se amb era noblesa, enamorant- se e renonciant as aunors en favor der amor e accedint finalament ad aguesta distinguida condicion sociau peth descobriment deth sòn origen. Ena epòca de Cervantes es gitanos constituïssen un pòble perseguit, peth solet hèt d’èster gitanos. Ua Pragmatica des Reis Catolics de 1499 en determinaue aguesta persecucion. Èren perseguits per tota Euròpa e en serien era rèsta dera sua istòria. En aqueri moments en Occitània (era region mès rica e poblada d’Euròpa) s’auie viscut ua tremenda guèrra civil, coma causa d’un conflicte religiós -entre catolics e hugonots-. Es croniques diden qu’ara fin deth XVI en Occitània “non quedaue arren per cremar, ne persona per aucir”. Açò provoquèc ua importanta immigracion envèrs Catalonha que doblèc era poblacion e transformèc es sues bases sociaus e lingüistiques. Poderíem trobar parallellismes entre es immigrants gitanos e es occitans dera epòca de Cervantes. Sense dubte.
Era Gitaneta Preciosa ei atractiva, polida e interprète cançons e poèmes d’ua forma graciosa e ben valorada peth public. Antòni Nogués a optat per non traduïr aguestes cançonetes entà evitar adaptacions pòc realistes, pòc vinculades ath miei. Quan Preciosa cante eth traductor ac anoncie e ara seguida establís era valoracion des presents. Era cançon non i é. En ua edicion futura dilhèu se poderie introduïr es pèces en tot conservar era lengua originau, ja que era comprension de cançons castelhanes per un lector d’aranés o d’un occitan de ua auta varianta non a de presentar dificultat.
Aguesta ei era òbra d’un originau mès antic. Siguec escrita en sègle IX abans de crist. Era odissea en lenguatge nòste, e enes autes lengües romaniques, da significat a un viatge plen de aventures. Abans d’escriuer-se existic fòrça ans ena tradicion orau. Era traduccion de Nogués l’a hèta a compdar d’ua òbra intermieja; dificilament podie hèr era traduccion des der originau! S’an hèt centenars de traduccions de Era Odissea. Nogués a trabalhat eth tèxte a compdar dera òbra en castelhan de Luís Segalá Estalella (1910). En castelhan es traduccions s’an multiplicat. Era prumèra ei de 1550 (Gonzalo Pérez).
Era traduccion occitana mès emblematica a estat era que hec Robert Lafont en ua publicacion que se nomentèc «Lo viatge grand de l’Ulisses d’Ítaca» (en realitat correspon a ua tresau part de tota Era Odissea). Robèrt Lafont auie boni coneishements de grèc e extraordinaris coneishements d’occitan, de catalan e de literatura en generau. Era traduccion de Lafont ei en vèrs e ei sense dubte era referéncia mès destacada dera òbra d’Omèr en lengua occitana. Anteriorament auem coneishença d’ua traduccion ar occitan, ena varianta provençala e en grafia felibrenca, L’Oudissèio, publicada en 1907. Eth sòn autor Charles Rieu acompanhe era traduccion ath provençau damb ua traduccion ath francés.
Era òbra originau cònste de mès de 12000 vèrsi distribuïts en 24 cants. Lafont traduïc 3300 vèrsi; ua quatau part. Respècte dera sua traduccion Lafont comente que non ei ua òbra academica, non ei ua traduccion coma pòden èster es que s’an hèt ath francés, ei ua òbra escrita en un lenguatge de marinèrs, provençau, dera mar…
Era traduccion ar aranés, de Nogués, ei en pròsa. En catalan s’an hèt diuèrses traduccions, bères ues en vèrs coma era de Carles Riba en 1919 e en 1948, e era novèla narrativa de Joan Francesc Mira en 2011. Es traduccions de Riba an estat catalogades de granes traduccions d’òbres de referéncia. D’autes versions en pròsa catalana an estat era de Joan Alberich en 1998 e diuèrses adaptacions joveniles. Resulte mès simpla e comprenedora era version en pròsa. Es vèrsi son trabalhats e de comprension complicada.
Cau destacar qu’aguesta traduccion presente dues circonstàncies que non podem obviar. A estat realizada e publicada en centenari dera mòrt de Benito Pérez Galdós. Ei ua participacion-omenatge de reconeishement ath gran trabalh d’aguest autor. Aguesta ei era prumèra òbra de Galdòs traduïda ar aranés. Non en coneishem cap que s’age traduït a cap auta varianta der occitan. Aguesta traduccion a Galdòs, segurament, non li darie satisfaccion. Aurie trobat ben d’èster traduït a lengües mès potentes, però a ua lengua com er occitan li aurie semblat sense importància. En 1884 escriuie a Narcís Oller e li diguie: “Es tontísimo que usted escriba en Catalán. Ya se irán ustedes curando de la manía del catalanismo y de la Renaixensa”. Podem imaginar quina impression aurie d’èster traduït ar aranés. Narcís Oller li contestèc ““No amigo Galdós, no es exclusivismo, ni provincialismo, ni separatismo, ni otro ogro cualquiera de los terminados en -ismo que pueda inventarse algún vecino de la corte… es algo muy superior, mucho más invencible que el pueril afán de mostrar al orbe mis preferencias por Cataluña.”. Galdós en un article de “La Prensa” de Buenos Aires diguec: «Oller escribe sus novelas en catalán, privando así a la mayor parte de los españoles del placer de leerlas. El catalán es más difícil de lo que parece a primera vista, seduce poco y no es de esas lenguas que se pegan».
E… calie au mens referir aguest aspècte lamentable (“galdós” en catalan) dera consideracion de Galdòs ja qu’ei un des mès grani escritors en lengua castelhana.
Era dusau causa que cau considerar abans d’entrar ena valoracion dirècta dera traduccion dera òbra ei era epòca ena que mos trobam. Non podem seguir hènt literatura coma se non passèsse arren. En moment de publicacion d’aguesta traduccion mos trobam en un procès de luta globau pera pandèmia dera COVID-19. S’an tancat es escòles, s’an barrat negòcis, s’a proibit gésser en carrèr, s’an collapsat (o quasi) es espitaus… Auem viscut ua situacion sociau que non auríem imaginat. Non ei nauetat ena istòria dera umanitat. Açò se repetís de temps en temps.
Fortunata e Jacinta siguec escrita e publicada en plena pandèmia de colera que costèc 120.000 mòrts en estat espanhòl (qu’alavetz compdaue damb 11 millions d’abitants). Era pèsta desvelhe es sentiments de solidaritat e d’umanisme.
“Ei possible, responec eth doctor [Rieux a Tarrou], mès sabetz?, jo me senti mès solidari damb es vençudi que damb es sants. Non sò per eroïsme e era santetat. Çò que m’interèsse ei er òme” (Camús)
Crim e castig se passege per diuèrsi escenaris dera Russia deth sègle XIX. Açò matisarà registres lingüistics diferents, vulgarismes, accents estrangèrs…, que Dostoievski vincularà a ues formes determinades de reflexion e d’apregondiment.
Dostoievski ère un escritor que non respectaue era disciplina lingüistica, antinormista, escriuie ath sòn aire, sense limitacions… però es sòns escrits an estat adaptats pes correctors e tratadistes literaris. Però Dostoievski escriuie mau a coonsciéncia, damb volontat transgressora, damb era ides de transméter ua vision e ua ideologia determinada. Aguesta actitud non s’a podut transméter. Enes traduccions a estat impossible, però enes edicions russes dera òbra a estat reformulat, corregit… Ara ei impossible de trobar eth Dostoievski original.
Es dilèmes moraus que mos apòrte Dostoievski, era reflexion filosofica e dera psicologia, ei d’ua pregondor tant considerabla qu’es sues òbres an de catalogar-se en terren dera filosofia (era mòrt de Dieu, es superòmes, es contrarietats des esclaus…). Nietzsche afirmaue que sonque Dostoievski li auie ensenhat bèra causa sus era psicologia umana.
Es exigéncies de correccion dera societat actuau, mos obliguen a presentar es trabalhs sense fautes, immaculats, damb respècte absolut ath podèr normatiu… e alavetz… podem èster segurs de quin ei eth vertadèr Dostoievski? Ei mès Dostoievski ua òbra actuau escrita en rus, damb un pialèr d’adaptacions lexiques, sintactiques e normatives, o ei mès Dostoievski era òbra d’Andreu Nin? Ei mès Dostoievski era traduccion de Cabal o era de Nogués?
Crim e castig ei era novèlla mès liejuda enes presons russes. En fin… «…que qui desfise as òmes e les mensprède conquiste eth sòn respècte e arribe a èster eth sòn legislador.»
A trauès des aventutres d’un praube cercavides, Quevedo reflèxe aspèctes desta- cables dera societat espanhòla, ena que se’n destaque era ipocresia, era mentira, er enganh, era eretjia, eth delicte… Quevedo ac denoncie damb sarcasme e damb un gran pessimisme, ja que considère qu’ei era madeisha societat que traicione es valors tradicionaus, en tot quèir en situacions caotiques e de corrupcion.
Non aurie gaudit Quevedo de veir aguesta traduccion. Non a manifestacions sus es occitans, e mens sus es aranesi, però manifèste en aguesta òbra quauque sentiment negatiu respècte des catalans e era istòria la responsabilize d’ua frasa abans de morir: “Son los catalanes aborto monstruoso de la política.”
Lo prumèr que mos cride era atencion ei que Nogués a mantengut eth nòm dera òbra en castelhan transformat sonque pera simpla traduccion der article. “Buscar” castelhan ei “cercar” en aranés e bèth un aurie traduït era òbra per “eth Cercon” o “eth “Cercador”. Era eleccion non deu d’auer estat facila. Era reflexion se hè extensiva ara virada deth nòm der autor “Francisco Quevedo”, deth qu’aurie podut benben traduïr au mens eth nòm en “Francesc” e mantier eth cognòm original. Ei complicada era decision. Un excès de purisme poderie provocar resultats que hessen irreconeishibla era òbra. Alavetz eth servici dera traduccion harie ua dolenta aportacion ara lengua. Quinsevolh pòt arreconéisher “Eth Buscon”, però “Eth Cercador” provocarie reaccions non massa desirables. Er autor dera òbra a trascendit epòques e lengües, eth sòn nòm ei pròpi ena sua totalitat; ua petita transformacion deth madeish mos harie demanar se se tracte deth madeish personatge. Eth problèma dera traduccion des nòms pròpis se presente en totes es traduccions. Eth critèri mès acceptat ei que cau mantier eth nòm originau e que sonque cau traduïr quan ena lengua d’arribada a ua tradicion en emplec dera forma traduïda. Ara ben, era tradicion en nòm traduït deuec de començár en bèth moment en que se trinquèc era forma anteriora. Pensatz ena forma deth toponim Vielha. Quan a finaus des ans 70 se comencèc a emplegar era forma damb “lh” non i auie cap de tradicion en emplec dera madeisha. Damb eth temps era tradicion s’a consolidat ena forma actuau. Era socializacion d’ua forma naua convertís en normau aquerò qu’anteriorament ère estranh, raro…
“Eth Mercadèr de Venècia” de Shakespeare, ua òbra bric senzilha de revirar, e ena que i traparien fòrça dificultats es traductors mès experimentats.
Aguesta siguec ua des òbres mès trascendentes de Shakespeare, ena qu’emplegue un lenguatge fòrça erudit, qu’obligue ath traductor a hèr miracles, creacions, estructuracions que tot soent calerà liéger mès d’un viatge entà compréner.
Nogués a hèt ua adaptacion que cau tier en compde, que cau valorar, ena sua justa mesura. S’era nòsta lengua a de penetrar en espacis enes que non ère, en bèth un d’eri es propòstes de Nogués ei de besonh de tier-les en compde.
Be the first to review “Mireille (Francés)”
You must be logged in to post a review.